جَنڊ جي هيٺئين پُڙَ ۾ پِيَل لوھ جي ميخَ، جنھن ۾ مٿئين پُڙُ جي مَڪڙِي وجهجي. لوھَ جي ڪِلي، ڪِلُ، ميخ، وڏو ڪوڪو، ڪِلو، ڪِيلُ.

An iron rod fixed in center of hand mill. A large iron nail, a spike.

• سِڙَه سَنوان لاڄُو نَوان، مَٿِنِ مُھاڻا مِيرَ، ساٿِي سَفَرِ ھَلِئا، ٿِئا سَڻاوا سِيرَ، جٖي اَچَنِ ساڻُ اُڪِيرَ، سي ٻيڙِيُون رَکِين…[ سُر سريراڳ - تياري ۽ ساٺ ]
• سَٿِيَنِ سَنبَتِ پَنڌَ جِي، تُون ويسَلو ويرَ، جوڙي جُنگَ جَھازَ کي، ڪوڏِ ھَڻائج ڪِيرَ، وَھي وَڻِجارَنِ جِي، بَندَرَ ڏانھَن بَھِيرَ،…[ سُر سريراڳ - اجگر لھرون ۽ جھاز ]
• لَڳي اُتَرَ ھِيرَ، سامُونڊِيَنِ سِڙَه سَنباھِيا، نَنگَرَ کَڻِي ناکُئا، ٿِئا سَڻاوا سِيرَ، ھِينئَڙي نِتُ اُڪِيرَ، کاري کيڙائُنِ جِي.[ سُر سامونڊي - سيءَ ۽ جهيڙا ]
• اللهَ سَڀَ مَچَنِ، مينھِيُون ھِنَ ميھارَ جُون، وَڇُون جٖي ڪِيرَنِ تي، سَدا ٿِيُون سُونھَنِ، مُون کي ماڻِڪِنِ، تاڻي ھَنيو تارِ…[ سُر سھڻي - مينھون، چاھڪ، کرڪن ]
• ڪارِي راتِ ڪَچو گهَڙو، اُڻَٽِيھِين اُونداھِي، چَنڊَ نالو ناھِ ڪو، دَرياھَ دَڙَ لائِي، ساھَڙَ ڪارَڻِ سُهڻِي، آڌِيءَ ٿي آئِي، اِيءُ…[ سُر سھڻي - الست ارواح، کامڻ پچڻ ]
• ڏَمُ مَ جاڳي لو، مَ پاڙيچِي سارَ، آئُون جَا ويندِي مُلِ ميھارَ، آڻي ڪِيرَ کوڙِئا، سانڀارَ سَنگهارَ، گهَرِ گهَرِ گِلا…[ سُر سھڻي - وايون ]
• چَنڊَ وِھاڻَيءَ چَڙِهئا، مَلَ مَدِينا مِيرَ، تَنِ سين طَبَلَ بازَ تَبَرُون، ڪُندَ ڪَٽارا ڪِيرَ، عَلِيءَ پُٽَ اَمِيرَ، ڪَندا راڙو رُڪَ…[ سُر ڪيڏارو - ڳجهُون ۽ چنڊ ]
• مُنڪِرَ ۽ نَڪِيرَ کي، جَڏھِن ڏِٺائِين، اَڳِيان اُٿِي اُنِ کي پُنهون پُڇِيائِين، اَدا اِئائِين، ڪو لَنگِهئو ساٿُ سَڄَڻَ جو.[ سُر معذوري - نہ گڏجڻ ۽ وڻين چڙهڻ ]
• سَڄَڻَ ميخُون ڏُونگَرين، ڏُونگَرَ ڀُونيُنِ ڪِيرَ، اِھَڙا سيڻَ سُڌِيرَ، ڪِينَ لَھَندِينءَ ڪي ٻِئا.[ سُر ڪوھياري - ڪوھ سان ڪچھري ]
• ڪو جو وَٺُسِ مِينھُن، آرِيءَ جي اُڪِيرَ جو، راتِيان رَوئَي رَتَ ڦُڙا سُکِ نَہ سارو ڏِينھُن، ٻاروچاڻُو نِينھُن، مُٺِيءَ ماٺو…[ سُر حسيني - لَڪ لَڪيُون ۽ ڪُٺل ]
• ڏِنو جَو ڏِياچَ، سو سورَٺِ سُرَھو نَہ ڪِئو، ڪَنبِي وِئا ڪِيرَتِيا، ڪُوماڻا ڪُماچَ، جَا وِندُرَ وائِي واچَ، موھِيو تَنھِن مَڱڻَھارَ…[ سُر سورٺ - سائل گهُري سِر ]
• ڪَنجِهي ڪِيرَتِ ڪِينِرو، واڄو وِلاتِي، ھَنئِي تَندُ حُضُورَ ۾، تَنھِن پانَوَ پيراتِي، ڏِسَندي ڏِياچَ کي، ظاھِرُ ٿِئو ذاتِي، ڪَڍِي تَنھِن…[ سُر سورٺ - ڏنو سر ڏياچ ]
• ڪَنجِهي ڪِيرَتِ ڪِينِرو، وِلاتِي واڄو، ھَنيائِين ھَٿَنِ سين، لايائِين لاڄو، ڪَري سُرُ ساڄو، وِڌَئِين ڪَرٽُ ڪَپارَ ۾.[ سُر سورٺ - ڏنو سر ڏياچ ]
• ڪَنجِهي ڪِيرَتِ ڪِينِرو، جاجِڪُ سَندو نَہ جُوءِ، صَدائُون سُلطانَ کي، سُڻائي صُبوحِ، ھِنيُون وِجِهي مَنجِهہ ھُوءِ، وِڌائِين ڪَرٽُ ڪَپارَ ۾.[ سُر سورٺ - ڏنو سر ڏياچ ]
• ڪَنجِهي ڪِيرَتِ ڪِينِرو، سازُ ڪِئائِين سَرِ، ويھِي ڪِي وَڏاڻَ سين، پاٺَ پَنھِنجِي پَرِ، ٻِيجَلَ ڪَري ٻَرِ ٻَرِ، وِڌو ڪَرٽُ ڪَپارَ…[ سُر سورٺ - ڏنو سر ڏياچ ]
• ڪوڙيِين ڪِيرَتِئا ھُئا، ڀَتو ڀَتِين ڀانَ، جَنِ ٿي ڳَڙَھان ٻاھَرِ ڳايو، ظاھِرُ ساڻُ زَبانَ، ھِيءُ مَنجِهہ پيٺو مَڱِڻو، اَپَرِ سين…[ سُر سورٺ - ڏنو سر ڏياچ ]
• ڪَٽي سِرُ ڪَٽارَ سين، ٺَهرايائِين ۾ ٺارَ، ڪوڙيِين ڪِيرَتِيا آيا، حاڪِمَ حُڪمدارَ، سَوين سُوالي آيا، بابُو، بيکَڻَدارَ، سَڀَ ڏَگمَگِئا ڏاتارَ،…[ سُر سورٺ - ڏنو سر ڏياچ ]
• مَڻيا جَنِ مَٿَنِ ۾، تَنِ تاڪي ھَنيَسِ تيرَ، گهايائُون گُجَرِ کي مَرَڪِي اُڀِيا مِيرَ، مُومَلَ گهَڻِيءَ اُڪِيرَ، پاڻان پُڇي تَنِ…[ سُر راڻو - خابرو ڪاپڙي ۽ گُجر ]
• چووِيھِينءَ چَلَڻَ جِي، ويراڳِيَنِ وائِي، ھَولُ ڪَري ھَلِئا، سَناسِي سائِين، آديسِيَنِ اُڪِيرَ سين، لالَ پِريان لائِي، سامِي سَوائِي، لِڪا ڀُوڻَنِ…[ سُر رامڪلي - ڏھاڙي وارتا ]
• ريءَ پِريان پَرَديسَ ۾، وِرِھَ وَڌِي ڪِي وِيرَ، اَکِيُنِ پارِ پِرِيَنِ جي، سارو ڏِينھُن سُڪِيرَ، پانڌِي پَرَوَرَ مِيرَ، کِيئَن جُون…[ سُر پورب - ڪانگ ]
• ڪا ڪِيرَتِ سَنڀاھِ، چارَڻَ چوٽاڻِيءَ مَڻي، وائِي ڄاڻي سَڀَڪا، جيڪا ڪَرِيين سا، لَنگها تُون لِيلاءِ، اَڳِئان اُنَڙَ ڄامَ جي.[ سُر جاجڪاڻي - سٻڙ، سيڪڙو ۽ مڱڻھار ]
• اُٿِئو اَٻوجها، سَٻَڙَ جو سَڏُ ٿِئو، جِيئَن اَئِين ڪِيرَتِ ڪَٽُ نَہ سِکِئا، تِيئَن پاڻان رِيڌو راءُ، مَڱو مُون مُلا، آئُون…[ سُر جاجڪاڻي - سٻڙ، سيڪڙو ۽ مڱڻھار ]
• کَڙَھَ اَڳِئان کَپُ، ڏِھاڙِي ڏاتارَ جي، لاھِ مَ لَنگها لِکَ سِينءَ، مَٿان چانئُٺِ چِتُ، مَڱڻَھارَنِ مَپُ، ڪِيرَتِ ريءَ ڪو نَہ…[ سُر جاجڪاڻي - سٻڙ، سيڪڙو ۽ مڱڻھار ]
• اُتِ ڪا ڪَمِي ڪِيرَتِ جِي، ڪِيرَتِ ڪَرِيين ڪوھُ، بندو جَو ڪَمُ ڪَري، سو سَڀوئِي ڏوھُ، تُون پارَسُ آئُون لوھُ، سَڃِيين…[ سُر جاجڪاڻي - سٻڙ، سيڪڙو ۽ مڱڻھار ]
• ڪِيرَتِ راھَ گُمُ ڪِي، ڄاڻَ وِڃايو ڏاڻُ، جَي سُڃاڻين پاڻُ، تَہ سَڀوئِي سُبحانُ ٿِيين.[ سُر جاجڪاڻي - سٻڙ، سيڪڙو ۽ مڱڻھار ]
• چارَڻَ وَسَ نَہ ڪا، تَہ ڪا ڪِيرَتِ جِي ڪَري، جَنِي سَندو مَڱِڻو، ھَٿِ تَنِي جي آھِ، جَي ڳارائينِسِ تَہ ڳاءِ،…[ سُر جاجڪاڻي - سٻڙ، سيڪڙو ۽ مڱڻھار ]
• ڪِيرَتِ ھَڏِھِين گهورِ، ڪَرِ ڪِيرَتِ جي ڪا نَہ ڪا، جَنھِن سين ريجهي راڄِئو، سا تُون تَندُ چورِ، ڪارَڻِ ڏاڻَ مَ…[ سُر جاجڪاڻي - سٻڙ، سيڪڙو ۽ مڱڻھار ]
• جيڪي ڏَڏَنِ ڏي، ڳُجهائِين ڳُجَهہ ۾، سو جو سُڻِين ڪَڏِھِين، ڪِيرَتِ وارا ڪي، تَہ سازَ مِڙيئِي سي، پِٿُون ڪَنِ پَلڪَ…[ سُر جاجڪاڻي - سٻڙ، سيڪڙو ۽ مڱڻھار ]
• اِيءُ نَہ ڀانَنِ ڀيرُ، جِيئَن ڪِيريءَ ٽَنگِيين ڪِينِرو، سَٻَڙَ جي سَلامَ سين، وِجِهي ويٺين ويرُ، توکي چُوندو ڪيرُ، ڪِيرَتِ ڌاران…[ سُر جاجڪاڻي - سٻڙ، سيڪڙو ۽ مڱڻھار ]
• مِيُون مَڱڻَھارَ کي، جَڏھِن سَمُجهائي، ڪِيرَتِيون قُلُوبَ ۾، پاڻِهين ٿو پائي.[ سُر جاجڪاڻي - سٻڙ، سيڪڙو ۽ مڱڻھار ]
• ٻي دَرِ وانءُ مَ ڪيڏانھِين، جو تُون ڄامُ مَڱَندين مَڱڻا، ڦيرِ مَ ڪَنڌُ ڪِياڙِي، ٿِيندِي حاجَ ھِنئائِين، ماڻِڪَ موتِي مالَ…[ سُر جاجڪاڻي - وايون ]
• مُون کي مُون پِرِيَنِ، ميرِي ڪَري نَہ مَٽِئو، ھِڪا ڳُڻَ ڳچِيءَ ۾، ٻِئا سيراندِيان سُونھَنِ، آئُون ڪِيئَن سَندي تَنِ، ڪُلهَنِئان…[ سُر آسا - من، گولو ۽ جنڊ ]
• جَنڊُ وَھِي جِيئَن ڪَري، مَٿي ڪِيسُ ڪَڻَنِ، داڻا جٖي دَوارَ ۾، پِيسِئو سي پَوَنِ، ڳاري ڪِينَ ڳَرَنِ، جٖي قائِمُ داڻا…[ سُر آسا - من، گولو ۽ جنڊ ]
• جَنڊُ وَھي جِيئَن ڪَري، مَٿي پِيھَ پَئِي، ڪَڻا جي ڪُمِرِ ۾، سي وَڃَنِ ڪِينَ وَھِي، اُو ثابِتُ ھُونِ صَحِي، جي…[ سُر آسا - من، گولو ۽ جنڊ ]
• تان تُون مَڇَ نَہ موٽِئو، جان جَرُ ھُئَڙو سِيرَ، آڏا مَنڊي ڪِيرَ، گَهٽَ پِہ جَهِليَئِي گهاتُئين.[ سُر گهاتو - ڪو جو قھر ڪلاچ ۾ ]
• ساوَڻَ مَڇَ نَہ موٽِيين، بَڊي ڪِيَئِي اُڪِيرَ، گَهٽَ ۾ گهاتُوئَڙَنِ جا، کُتَئِي ڪِلا ڪِيرَ، تَڏِھِين سارِيَئِي سِيرَ، جَڏَھِين مَڇَ ڦاٿين…[ سُر گهاتو - ڪو جو قھر ڪلاچ ۾ ]
• سَھِسين سيبا ڪَنجِري، لوئِي لِيڙو لِيڙَ، واسي وارَ ويڙھِيان، وَرُ چاپِئا رَھَنِ چيڙَ، مارُوءَ جِي مُھاڙِي، ٻِي اَندَرِ ناھِ اُڪِيرَ،…[ سُر مارئي - ڏيھ ڏاڏاڻي جي خبر ]
• ڳِچِيءَ ڳانا لوھَ جا، زيرِيُون ۽ زَنجِيرَ، پيڪَڙا پيرَنِ ۾، ڪوٺِينِ اَندَرِ ڪِيرَ، چاري چوگانَنِ ۾، واھِيَتَ ڪَنِ وَزِيرَ، ڇَنِ…[ سُر مارئي - بندياڻي واجهائي وطن کي ]
• اَرَمَ ھَڏِ نَہ اوڍِيان، پَٽولا پَٽَ چِيرَ، ٻانڌُڻائِي ٻَنِ ڏِيان، اَرغَچَ ۽ عَبِيرَ، مارُوءَ سين ماڻِيان، کَٿِي جِھَڙِي کِيرَ، اَندَرِ…[ سُر مارئي - آڻين چاڙهين، سون برابر سڳڙا ]
• ھِنَ مُندَ مارُو سَنِرا، ساڻيھَ مَنجِهہ سُڌِيرَ، ھِنَ کي لوھَ لَطِيفُ چئَي، ڪوٺِيَنِ اَندَرِ ڪِيرَ، مِھا مَنجِهہ مَلِيرَ، مِينھَن وَسَندا…[ سُر مارئي - لوھ نير، مند مارُو ]